دود اسپند، مزایا و معایب

استفاده گسترده و سنتی مردم ایران در دود کردن اسپند در مراسم مختلف و وجود ابهامات در‌مورد مفید، سرطان‌زا و روان‌گردان بودن دود اسپند باعث شد، ستون گیاهان دارویی این شماره از نشریه به این موضوع بپردازد.
با توجه به تحقیقات انجام‌شده در‌مورد اسپند (یا اسفند با نام علمی Peganum harmala) و اثرات آن، تاکنون بیش از 308 ترکیب از اسپند و دود آن جداسازی و شناسایی شده است که شامل 97 آلکالوئید، 24 فلاونوئید، 10 تری‌ترپنوئید، 3 آنتراکینون، 2 فنیل‌پروپانوئید، 18 کربوهیدرات، 17 اسید آمینه، 99 ترکیب فرار، 26 اسید چرب، 3 استرول، 1 ویتامین، 1 پروتئین، 1 کاروتن و 6 عنصر کمیاب دیگر است. محتوای آلکالوئید تا 10درصد در دانه‌ها و پس از آن ریشه و کمترین مقدار آن در برگ گیاه است. عمده‌ترین آلکالوئیدها، هارمین، هارمالین، هارمالول، هارمان و هارمول (از گروه بتا- کربولین‌ها) هستند. نتایج تحقیقات متعددی در اثبات اثرات ضد‌باکتریایی، ضد‌قارچی، ضد‌ویروسی و ضد‌انگلی اسپند و حتی مکانیسم این اثرگذاری‌ها در یک مقاله مروری جمع‌آوری و ارائه شده است (Zhu et al., 2022). بتا- کربولین‌ها نیز خاصیت ضد‌باکتریایی و ضد‌قارچی دارند (Nenaa, 2010). مقالات بسیاری هم پیرامون خواص دارویی بتا- کربولین‌ها و به‌ویژه هارمین وجود دارد که توجه خوانندگان این مطلب را به دو مقاله مروری در این خصوص جلب می‌کنم (Zhang et al., 2020؛ Moloudizargari et al., 2013).