سه حلقه اصلی در زنجیره تولید و فراوری گیاهان دارویی

بی‌شک، همه خوانندگان این مطلب، بارها اصطلاح «زنجیره ارزش» را شنیده‌اند. مفهوم زنجیره ارزش یا chain value به مجموعه‌ای از مراحل متوالی اطلاق می‌شود که برای ایجاد یک محصول نهایی، از طراحی اولیه تا رساندن به دست مشتری انجام می‌شود. این زنجیره، مراحل مختلف یک فرایند را از‌جمله مراحل منبع‌یابی، تولید و بازاریابی محصولات مشخص می‌کند، که درنهایت، منجر به ارزش افزوده می‌شود. اما زنجیره ارزش در گیاهان دارویی چیست؟ و حلقه‌های اصلی و مهم آن کدامند؟
اولین حلقه اصلی در تولید و فراوری یک گیاه دارویی، در دسترس بودن گیاه مورد‌نظر است. با توجه به لزوم حفاظت از ذخایر شکننده طبیعی کشور، همچنین تنوع در کمیت و کیفیت مواد مؤثره گیاهان دارویی در رویشگاه‌های مختلف، مبنای وجود مقدار کافی از یک گیاه در کشور، نباید بر‌اساس امکان برداشت از طبیعت، بلکه بر‌اساس وجود سطح زیر کشت کافی از آن گیاه در کشور باشد. در سال‌های اخیر، با توسعه رویکرد مردم به استفاده از گیاهان دارویی و فراورده‌های آنها، تلاش‌های اشتباه فراوانی برای تهیه محصولات خوب یا حتی ایجاد صنایع فراوری از گیاهانی شده است که یا رویشگاهی بسیار محدود در طبیعت ایران دارند (مثل سنجد تلخ Hippophae rhamnoides) یا اصلاً بومی ایران نیستند و فقط در حد بسیار محدودی در ایران به‌صورت کاشته‌شده وجود دارند (مانند استویا Stevia rebaudiana و گز روغنی Moringa oleifera). اگر این تلاش‌ها صرف فراوری و تهیه محصولات مختلف از گل محمدی (با سطح زیر کشت حدود 27 هزار هکتار)، یا فراوری و بسته‌بندی بازارپسند زعفران (با سطح زیر کشت حدود 120 هزار هکتار) یا سایر گیاهان دارویی دارای سطح زیر کشت کافی در کشور می‌شد، حتماً نتایج بهتری حاصل می‌شد.