مقایسه تحولات محیطی و اقلیمی در حذف تمدن جیرفت با توجه به تحولات جازموریان

نوع مقاله : دیدگاه‌ها

نویسنده

استادیار پژوهش، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

چکیده

شرایط بهینه اقلیمی و به‌‌دنبال آن منابع آبی، یکی از مهم‌ترین مسائل تمدن‌‌های بشری، از ابتدا تاکنون بوده است. تمدن‌‌هایی مانند بین‌‌النهرین، مصر و ایلام، به‌‌ترتیب در کنار رود‌‌های دجله و فرات، نیل و کارون پدید آمده‌‌‌‌اند و بیانگر اهمیت آب در شکوفایی تمدن‌‌های باستانی هستند. در ایران، در اواسط هولوسن، که هم‌زمان با عصر مفرغ است، شرایط آب‌و‌هوایی مناسب برای گسترش تمدن‌‌های باستانی، پدید آمده است. تمدن‌‌هایی مانند شهر سوخته در سیستان، تپه سیلک در کاشان و کنارصندل در دره هلیل‌‌رود، از‌جمله تمدن‌‌هایی هستند که در صحراهای ایران شکل گرفته و به‌شدت وابسته به نوع اقلیم بوده‌اند. در حقیقت، اقلیم مرطوب می‌‌توانسته شرایط مناسبی برای زیستن، کشاورزی و دامپروری پدید آورد، در‌حالی‌که اقلیم خشک و بیابانی، سبب نابودی منابع آبی و در‌نتیجه شهرهای باستانی شده است.
اگرچه اقلیم در جهان بعد از یخ‌بندان بزرگ، رو به گرما و رطوبت نهاده است، تغییرات ناگهانی در آب‌و‌هوا، در زمان هولوسن، رخ داده که آثار فراوانی بر ظهور و افول تمدن‌‌ها داشته است. شواهدی همچون تغییرات عناصر شیمیایی و پوشش گیاهی (پالینولوژی)، می‌‌تواند تأثیر اقلیم دیرینه بر جوامع انسانی را به تصویر درآورد.
دوره کواترنری، به دو دور پلئیستوسن و هولوسن تقسیم می‌‌شود. پلئیستوسن شامل 5/2 میلیون سال پیش تا 11500 سال پیش است (شکل 1).
انقراض گروه بزرگ پستانداران و شمار زیادی از گونه‌‌های پرندگان، در اواخر این دوره آغاز شده و تا هولوسن ادامه یافته است. در اوایل این دوره، استفاده از ابزارهای سنگی ساده در آفریقا، در میان گونه انسان ماهر گسترش یافت. گونه انسان خردمند یا هوموساپینس، در اواخر این دوره، در شرق آفریقا تکامل یافت.
دوره هولوسن، آخرین دوره زمین‌‌شناسی است که در اثر ذوب یخچال‌‌ها در دوره دیریخ‌بندان و گرم شدن هوا، حدود 11500 هزار سال گذشته شروع شده است. این دوره، پس از تغییرات نور دریافتی زمین از خورشید، که آب شدن لایه‌های یخ در نیمکره شمالی را به همراه داشت، آغاز شد. دانشمندان معتقدند آب‌و‌هوای معتدل دوره هولوسن، سبب ایجاد شرایط لازم برای ظهور تمدن بشری در حدود ۸ هزار سال پیش و حفظ روند پایدار آن شد که از آن جمله می‌توان به فراهم شدن شرایط برای افزایش تولید مواد غذایی اشاره کرد.
دوره کواترنری مانند دوره‌‌های یخ‌بندان و بین یخ‌بندان و دوره‌‌های متناوب سرد و گرم، با تغییرات اقلیمی چشمگیری در کره زمین همراه بوده است (اکبری و همکاران، 1394). در دوره هولوسن، در اثر بالا آمدن سطح آب دریاها، شرایط محیطی برای رشد درختان و گسترش جنگل‌‌ها مناسب‌‌تر شد.

عنوان مقاله [English]

Comparison of environmental and climatic changes in the elimination of Jiroft civilization with respect to Jazmorian changes

نویسنده [English]

  • Samira Zandifar
Assistant Prof., Research Institute of Forests and Rangelands Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran
چکیده [English]

-

اکبری، ط.، لک، ر.، شهبازی، ر.، قدیمی، م.، اسدی، ا.، کرمی، ف.، ویگاند، پ.، علیزاده، ک، ا. و بهلینگ، هـ.، 1395. تحلیل ژئوشیمی و پالینولوژیکی رسوبات دریاچه گهر و شناسایی آب‌و‌هوای دیرین زاگرس مرتفع. فصلنامه کواترنری ایران، 2(1): 47-37.
پیری، ح. و انصاری، ح.، 1392. بررسی خشک‌سالی دشت سیستان و تأثیر آن بر تالاب بین‌‌المللی هامون. اکوبیولوژی تالاب (تالاب)، 5(15): 63-74.
نوحه‌‌گر، ا.، قشقایی‌‌زاده، ن.، حیدرزاده، م.، ایدون، م. و پناهی، م.، 1395. ارزیابی خشک‌سالی و تأثیر آن بر منابع آب سطحی و زیرزمینی (مطالعه موردی: حوضه آبخیز رودخانه میناب). پژوهش‌های دانش زمین، 7(27): 43-28.