تالاب مرزی هور‌العظیم، اکوسیستمی با‌ارزش و با تنوع زیستی بالا

نوع مقاله : نگاهی به طبیعت ایران

نویسنده

استادیار پژوهش، بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اهواز، ایران.

چکیده

استان خوزستان به‌واسطه هم‌جواری با خلیج‌فارس، وجود تالاب‌ها و رودخانه‌های فصلی و دائمی متعدد و ده‌ها چشمه و آبگیر در بخش‌های کوهستانی و جلگه‌ای، مطابق طبقه‌بندی کنوانسیون رامسر بستر زیستگاه آبی متنوعی است. تالاب هورالعظیم یکی از بزرگ‌ترین تالاب‌های دائمی آب شیرین بین‌النهرین است که در محدوده مرزی ایران و عراق قرار دارد و دارای اهمیت بسیاری از جنبه هیدرولوژی و بیولوژی است. پوشش گیاهی منطقه شامل، گیاهان خشکی‌پسند شوردوست یک‌ساله و چندساله، درختچه‌های شورپسند، نم‌پسندان، گیاهان حاشیه‌زی، غوطه‌وران، شناوران و یک نوع جلبک (Nitella flexilis) است. تالاب هورالعظیم مأمن حضور 17 گونه ماهی و 53 گونه پرنده است که 60درصد از این پرندگان مهاجر هستند و 6/5درصد آنها در لیست قرمز  IUCNقرار دارند. سفرهای متعدد به منطقه با هدف اجرای طرح‌های پژوهشی، اجرای برنامه مطالعات ریزگردها و بررسی منابع علمی، منجر به معرفی تالاب هورالعظیم از جنبه‌های مختلفی شد. هدف از این مقاله شناخت ویژگی‌های بیولوژی، استعدادها و اهمیت تالاب هورالعظیم برای آگاهی بیشتر از جایگاه و پتانسیل آن و امید به برنامه‌ریزی برای حفاظت و صیانت از این اکوسیستم بی‌نظیر است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Hur al-Azim border wetland, a valuable ecosystem with high biodiversity

نویسنده [English]

  • Mehri Dinarvand
Assistant Prof., Forests and Rangelands Research Department, Khuzestan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research Education and Extension Organization, AREEO, Ahvaz, Iran.
چکیده [English]

According to the classification of the Ramsar Convention, Khuzestan province is the home of various aquatic habitats, seasonal and permanent wetlands and rivers, and dozens of springs and reservoirs in mountainous and plain parts. The Hur al-Azim wetland is one of the largest permanent freshwater wetlands in Mesopotamia located on the border between Iran and Iraq and is of great importance in terms of hydrology and biology. Vegetation of the area includes drought-tolerant annual and perennial shrubs, halophytes, damp shrubs, marginal plants, submerged, floating, and a type of algae (Nitella flexilis). Hur al-Azim wetland is home to 17 species of fish and 53 species of birds, 60% of which are migratory birds and 5.6% of which are on the IUCN Red List. During several trips to the region to implement research projects and study programs for fine dust and study of scientific resources, Hur al-Azim wetland is introduced from various aspects. The purpose of this article is to recognize the biological features, potentials, and importance of the Hur al-Azim wetland to be more aware of its location and hope to plan for the protection and preservation of this unique ecosystem.
                            

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khuzestan province
  • vegetation
  • Mesopotamian region
  • Karkhe River
  • reed bed
بهروزی‌راد، ب.، راسخ، ع.، اشراقیان، ن، مولا، س.ع. و امینی، ا.، 1390. بررسی روند تغییرات ماهانه تنوع و تراکم و جمعیت پرندگان آب‌زی تالاب هورالعظیم. علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، (3)13: 71-81.
پاپهن، ف.، رضایی، م.، اسکندری، غ. و راسخی، ع.ا.، 1392. بررسی جمعیت ماهیان تالاب هورالعظیم. اکوبیولوژی تالاب، (5)16: 33-40.
تیموری، س.، 1399. تشدید پیامد منفی سیل در اثر تغییر چرخه طبیعی هیدرولوژیک حوضه کرخه (تغییر کاربری اراضی محدوده تالاب هورالعظیم). طبیعت ایران، (6)5: 13-20.
تیموری، س.، 1400. اثر تأمین حقابه هورالعظیم با زهاب نیشکر بر کارکرد اکولوژیک تالاب. طبیعت ایران، (6)1: 35-42.
حسینی موسوی، س.م.، امینی، ا. و صبا، م.ص.، 1391. روند تغییر شاخص های تنوع و تراکم پرندگان آب‌زی و کنار آب‌زی زمستان‌گذران تالاب‌های هورالعظیم و شادگان (1385 تا 1388). اکوبیولوژی تالاب، (12)3: 1-14.
دیناروند، م.، 1396. فلور ایران، شماره‌های 101تا123: تیره‌های گیاهان آبزی(Hippuridaceae, Ceratophyllaceae, Haloragaceae, Elatinaceae, Butomaceae, Alismataceae, Sparganiaceae, Lentibulariaceae, Nelumbonaceae, Nymphaceae, Zannichelliaceae, Rutaceae, Potamogetonaceae, Juncaginaceae, Zosteraceae, Hydrocharitaceae, Trapaceae, Lemnaceae, Callitrichaceae, Sphenocleaceae, Najadaceae, Cymodoceaceae, Pontederiaceae). مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تهران، 130 صفحه.
دیناروند، م. و شریفی، م.، 1387. نگرشی بر پوشش گیاهی زیستگاه‌های جنوب غرب کشور (استان خوزستان). پژوهش و سازندگی، (21)4: 77-86.
دیناروند، م.، بهنام‌فر، ک. و کیانی، ک.، 1399. فلور استان خوزستان. مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تهران، 884 صفحه.
رجبیان‌غریب، ف. و خسروی‌پور، ب.، 1395. جنبه‌های اجتماعی اقتصادی پرورش گاومیش. هیستوبیولوژی دامپزشکی، (4)1: 1-6.
رضایی، م. و پاپهن، ف.، 1392. بررسی فون ماهیان تالاب هورالعظیم. پژوهش‌های ماهی‌شناسی کاربردی، (2)1: 53-60.
عباسی، ک.، نیک‌سرشت، ک. و نوروزی، هـ..، 1387. شناسایی و بررسی جمعیت ماهیان تالاب‌های آق‌گل، پیرسلمان، مناطق تالابی رودخانه‌های گاماسیاب و حرم‌آباد استان همدان. اکوبیولوژی تالاب، 1(1): 71-90.
فولادوند، س.، صیاد، غ.ع.، حمادی، ک. و معاضد، هـ..، 1392. بررسی تغییرات کمی و کیفی آب ورودی به تالاب هورالعظیم در اثر احداث سد مخزنی کرخه. علوم و مهندسی آبیاری، (36)4: 1-8.
گرجی‌شانی، ر. و بارانی، غ.ع.، 1396. برآورد نیاز آبی تالاب‌های هویزه با رویکرد کنترل ریزگردها و بهبود شرایط زیست‌محیطی. هیدرولیک، (12)3: 13-27.
گزارش جامع مطالعات کانون‌های گرد و غبار استان خوزستان، 1398. مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تهران.
مختاری، س.، سلطانی‌فرد، هـ. و یاوری، ا.، 1388. خورسازماندهی در تالاب هورالعظیم/هورالهویزه با تأکید بر اکولوژی سیمای سرزمین. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، 70: 105-93.
مکرونی، س.، سبزقبایی، غ.، یوسفی خانقاه، ش. و سلطانیان، س.، 1395. آشکارسازی روند تغییرات کاربری اراضی تالاب هورالعظیم با استفاده از تکنیک سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی. سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، (3)7: 89-99..
منتظرحجت، ا.ح.، منصوری، ب. و قربان‌نژاد، م.، 1393. ارزش گذاری خدمات استفاده ای تالاب شادگان. اقتصاد مقداری، (11)1: 41-73.
مولا، س.ع.، مکوندی، م.، اشراقیان، ن.، امینی، ا.، الوندی، ر.، احمدی، ز. و عسکری، ش.، 1388. تالاب هورالعظیم. اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان، خوزستان، 19 صفحه.
نوروزپور، م. و سمواتی، ر.، 1398. بررسی نقش عوامل انسانی در تخریب تالاب هورالعظیم. دومین کنگره بین المللی توسعه کشاورزی و محیط زیست. دانشگاه تهران، 28 شهریور 1398، 12 صفحه.
هویزه، ح. و دیناروند، م.، 1380. گزارش یک گونه جدید از Pluchea Cass برای ایران. گیاه‌شناسی ایران، (9)1: 71-72.
هویزه، ح.، افخمی، م.، حسین‌زاده، س.م.، دیناروند، م. و شایان، م.، 1392. ارزیابی میزان بیوماس گیاهی تالاب هورالعظیم. جهاد دانشگاهی واحد استان خوزستان و شرکت سهامی سازمان آب و برق خوزستان، 81 صفحه.
ولایت‌زاده، م.، بی‌ریا، م. و بازیاز، س.، 1392. بررسی و مقایسه میزان برخی ترکیبات شیمیایی عضله سه گونه از کپورماهیان بومی تالاب هورالعظیم در استان خوزستان. زیست جانوری، (2)6: 83-923.