تعداد گونه‌های گیاهی دارویی در جهان حدود ۵۲۰۰۰ گونه برآورد شده است که ۸ درصد آنها یعنی حدود ۴۱۶۰ گونه دارویی در معرض خطر انقراض هستند (امیدبیگی، 1384). متاسفانه برخی از این گونه های گیاهی، حتی قبل از شناخت کامل پتانسیل دارویی آنها منقرض شده اند. بر طبق گزارش‌های IUCN، بیش‌ترین خطر انقراض گونه‌های گیاهی در مناطقی از جهان مانند آسیا و آفریقا رخ می‌دهد که هنوز هم گیاهان دارویی به طور وسیعی از منابع طبیعی جمع آوری شده و مورد استفاده قرار می‌گیرند. رویکرد جهانی به استفاده از گیاهان دارویی و ترکیبات طبیعی، موجب برداشت بیش از حد برخی از گیاهان از منابع طبیعی شده که همراه با شیوه‌های برداشت مخرب، باعث نابودی یا تخریب زیستگاه‌های طبیعی شده و حفظ تنوع زیستی را با چالش جدی مواجه کرده است. از این‌رو یکی از راه‌های جلوگیری از انقراض گونه‌های گیاهی دارویی، اهلی‌کردن آن‌هاست. زمانی تصور بر این بود که هر قدر گیاهان دارویی از دامن طبیعت برداشت شود، امکان تجدید حیات طبیعی آنها وجود دارد. اما سالهاست بشر به این نتیجه رسیده که چنین تصوری باطل است و گیاهان موجود در طبیعت زمانی قابل تجدید هستند که به اندازه توان تولیدی‌شان بهره‌برداری شوند. از طرف دیگر، بهره‌برداری به اندازه توان تولیدی یک گیاه نیز، تقریباٌ هرگز در حد تامین اهداف کلان اقتصادی نیست. راه حل این موضوع، انتقال بخشی از ژرم پلاسم گیاهان دارویی از طبیعت به زراعت است که این مهم از راه اهلی‌ساختن و زراعت کردن ارقام مستعد گیاهان دارویی قابل انجام خواهد بود. مشکل دیگر در برداشت گیاهان دارویی در رویشگاه طبیعی، حتی در صورت وفور آن در طبیعت و بهره برداری صحیح و در حد ظرفیت اکولوژیک (بدون آسیب رساندن به اکوسیستم طبیعی) این است که میزان ماده مؤثره و همچنین درصد ترکیبات شیمیایی موجود در یک گونه گیاه دارویی، بقدری در رویشگاههای مختلف دارای تنوع است که هرگز یکنواختی در گیاهان برداشت شده وجود ندارد و تهیه هر فراورده ای از این گیاهان با یک استاندارد مشخص و میزان ثابت ماده موثره امکان پذیر نیست.
عنوان مقاله [English]
Selection of native and endemic medicinal plants of Iran for domestication
نویسنده [English]
Fateme Sefidkon
Professor, research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran
)