علل تخریب مراتع در کشور و راهکارهای برون‌‌رفت از وضعیت پیش‌‌آمده

نوع مقاله : دیدگاه‌ها

نویسندگان

1 دانشیار، بخش تحقیقات مرتع، موسسۀ تحقیقات جنگل‌‌ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران

2 استاد، مؤسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

3 استاد دانشکده منابع طبیعی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، کرج

چکیده

مراتع کشور با توجه به تنوع گسترده اکولوژیکی و رویشگاهی، بخش عمده گونه‌‌های ‌‌‌‌گیاهی، جانوری و سایر میکروارگانسیم‌‌ها را در خود جای داده است. در عین حال، این اکوسیستم‌‌ها، به‌‌‌‌شدت شکننده بوده و در معرض خطر تبدیل به رویشگاه‌‌های تخریب‌‌شده و بیابانی قرار گرفته است. بخش ‌‌عمده‌‌ای از مراتع در ایران، تحت سیطره اقلیم‌‌های بیابانی، ‌‌خشک و نیمه‌‌‌خشک قرار دارد و با تجربه تغییر اقلیم، گرم‌‌ شدن کره‌‌ زمین و از همه بالاتر، ظهور پدیده خشکسالی‌‌ ممتد، در معرض تغییرات اساسی است. کاهش تولید، پائین‌‌ ‌‌آمدن حالت ارتجاعی و ظرفیت بازسازی، انقراض گونه‌‌ها و جابجایی مرز جوامع‌ ‌‌‌گیاهی، از جمله این تغییرات هستند. در چنین شرایطی، بهره‌برداری از این اکوسیستم‌‌ها از طریق چرای‌‌ دام، تغییر کاربری، توسعه بهره‌‌برداری از معادن و تاثیرگذاری سایر برنامه‌‌های‌ ‌عمرانی و توسعه‌‌ای، به‌‌دلیل کم توجهی به مسائل محیط‌‌زیستی، زمینه تخریب و زوال کامل این رویشگاه‌‌ها (شکل1) را فراهم می‌‌کند و بستر مناسب برای بیابان‌‌زایی و تولید ریزگردها، به‌‌وجود می‌‌آید (جلیلی، 1396الف).

عنوان مقاله [English]

Causes of rangeland degradation in the country and solutions to get out of the current situation

نویسندگان [English]

  • Javad Motamedi 1
  • Adel Jalili 2
  • Hosein Arzani 3
  • Morteza Khodagholi 1
1 Associate Prof., Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran
2 Professor, research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran
3 Prof., University of Tehrsn
اداک، ن.، ارزانی، ح. و حشمت الواعظین، م.، 1397. بررسی نقش زنبورداری در افزایش درآمد مرتعدار (مطالعه موردی: روستای ژیوار در استان کردستان). مرتع و آبخیزداری، 71(1): 10-1.
ارزانی، ح.، 1388. گزارش نهایی طرح ملی ارزیابی مراتع مناطق مختلف آب و هوایی ایران. انتشارات موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، 425 صفحه.
ارزانی، ح.، آذرنیوند، ح. و نیکخواه، ع.، 1386. تعیین اندازه واحد دامی و نیاز روزانه دام چرا کننده در مراتع کشور. سازمان پژوهش‌های علمی کشور، 132 صفحه.
ارزانی، ح.، برهانی، م. و چاره‌‌ساز، ن.، 1395. مراتع جهان، پیشرفت‌ها و چشم انداز آینده. نشر پونه، 360 صفحه.
ارزانی، ح. و معتمدی، ج.، 1398. کاهش فشار بر مراتع از طریق اقتصادی کردن مرتعداری. طبیعت ایران 4 (2): 14-7.
اژدری، غ.، ارزانی، ح.، طویلی، ع. و فقهی، ج.، 1388. تعیین معیارهای میزان بهره‌‌برداری در تیپ‌‌های مختلف مراتع طالقان. مرتع و آبخیزداری (منابع طبیعی ایران)، 62 (3): 340-329.
اسکندری، ن، علیزاده، ع. مهدوی، ف.، 1387. سیاست‌های مرتعداری در ایران. نشر پونه، 194 صفحه.
امیرنژاد، ح. و عطائی‌‌سلوط، ک.، 1390. ارزشگذاری اقتصادی منابع زیست‌‌محیطی. انتشارات دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، 428 صفحه.
امیری، ف. ارزانی، ح.، 1388. مدیریت اکولوژیک چرای دام در مراتع. انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، 394 صفحه.
اطلس ملی دامپروی، 1378. سازمان برنامه و بودجه، انتشارات سازمان نقشه برداری کشور، 52 صفحه.  
پابو، ه.، 1348. توسعه و اصلاح مراتع ایران از طریق مطالعات بوتانیکی و اکولوژیکی، (ترجمه گودرز شیدایی). گزارش نهایی فائو، انتشارات سازمان جنگلها و مراتع کشور، 285 صفحه. ‌
جلیلی، ع.، 1394. اکولوژی، تکامل و بیوجغرافیایی درمنه. انتشارات موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، شماره انتشار، 458، 493 صفحه.
جلیلی، ع.، 1396الف. لزوم توجه جدی به مراتع کشور. طبیعت ایران، 2 (6) : 3-3.
جلیلی، ع.، 1396ب. محوریت رویکرد حفاظتی در مدیریت محیط‌‌های طبیعی کشور. طبیعت ایران، 2(3): 3-3.
جلیلی، ع.، 1396ج. مدیریت‌‌ جامع حوزه‌‌های ‌‌آبخیز، رویکرد غیر مرتبط در مدیریت جنگل‌‌ها و مراتع کشور. طبیعت ایران، 2(2): 1-1.
جلیلی، ع.، 1397الف. چرا رویکرد حفاظتی؟. طبیعت ایران،3(3):3-3.
جلیلی، ع.، 1397ب. ضرورت آموزش‌ ‌عمومی در ارتباط با طبیعت. طبیعت ایران، 3(2):3-3.
جلیلی، ع.، 1397ج. تغییر کاربری اراضی، یکی از عوامل اصلی تخریب محیط‌‌های طبیعی کشور. طبیعت ایران، 3(1): 3-3.
جلیلی، ع.، 1398الف. مراتع، معادن و پدیده ابرتخریب‌ها. طبیعت ایران، 4(5):3-3.
جلیلی، ع.، 1398ب. ضرروت حفظ یکپارچگی مراتع. طبیعت ایران،4(4): 3-3.
جلیلی، ع.، 1398ج. زراعت دیم، عملیات ناپایدار در بخش کشاروزی. طبیعت ایران، 4(2): 3-3.
جلیلی، ع.، 1398د. مرتع، عنوان ناقص بر مجموعه‌‌ای از اکوسیستم‌‌ها. طبیعت ایران، 6(6): 3-3.
جلیلی، ع.، 1399. بایدها و نبایدها در اکوسیستم بیابان‌‌ها و راهبرد مناسب مدیریت آنها. طبیعت ایران، 5(2): 3-3.
زهدی، م.، ارزانی، ح.، جوادی، ا.، جلیلی، ع. و خورشیدی، غ.ح.، 1397. بررسی اثربخشی قوانین و مقررات مرتعداری در ایران. تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 25 (4): 910-898.
شمس‌‌الدینی، ا. و خلیلیان، ص.، 1397. تحلیل اقتصادی واگذاری مراتع در چارچوب طرح‌‌های مرتعداری. اقتصاد کشاورزی و توسعه، 8 (30): 169-145.
صفری، ه.، ارزانی، ح. و طویلی، ع.، 1395. انتخاب روش‌‌های اصلاحی مرتع بر اساس شرایط محیطی (مطالعه موردی: منطقه طالقان میانی). مرتع و آبخیزداری (منابع طبیعی ایران)، 69 (3): 619-611.
عنابستانی، ع.ا.، خسروبیگی، ر.، تقیلو، ع.ا. و شمس‌الدینی، ر.، 1390. سطح‌بندی پایداری توسعه روستایی با استفاده از فن تصمیم‌گیری چندمعیاره برنامه‌ریزی توافقی CP(مطالعه موردی: روستاهای شهرستان کمیجان). جغرافیای انسانی، 3 (2): 126-107.
فیاض، م.، 1395. مشکل دام مازاد در مراتع کشور، مفهوم و ریشه‌‌های آن. طبیعت ایران، 1 (1): 10-6.
فیاض، م.، 1396. قانون پروانه‌‌های چرا. طبیعت ایران، 2(5): 10-6.
فیاض، م.، بیات، م.، آقاجانلو، ف.، اکبرزاده، م.، احسانی، ع.، احمدی، ا.، ثقفی خادم، ف.، حسینی، س.ر.، حسنی، ج.، حبیبیان، ح.، خداحامی، ق.، رشوند، س.، زاهدی، ص.ا.، سندگل، ع.ع.، ساعدی، ک.، سیاه منصور، ر.، شیرمردی، ح.ع.، شوشتری، م.ر.، علی‌‌اکبرزاده، ا.، فرح‌‌پور، .، قصریانی، ف.، قلیچ‌‌نیا، ح.، قائمی، م.ط.، کریمی، ق.، موسوی، س.ا.، میرآخورلی، ر.، میرحاجی، ت. و نجیب زاده، م.ر.، 1396. تعیین میزان علوفه قابل برداشت مراتع، جلد اول: مراتع نیمه استپی و کوهستان‌‌های مرتفع ایران. انتشارات موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع، شماره انتشار: 480، 242 صفحه.
فیاض، م.، بیات، م.، ابرسجی، ق.ع.، ابولقاسمی، م.، اکبرپور، ح.، اعظمی، ا.، باغستانی میبدی، ن.، حسن‌‌زاده، م.، حسینی، ح.، خداقلی، م.، دهقانی تفتی، م.ع.، رحمانی، غ.ح.، زارع، ن.، زارع‌‌کیا، ص.، زارع، م.، زارع، م.ت.، شریفی یزدی، م.، شریفی، ج.، فرمهینی فراهانی، ع. و محمدپور، م.، 1397. تعیین میزان علوفه قابل برداشت مراتع، جلد دوم: مراتع منطقه استپی و بیابانی ایران. انتشارات موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع، شماره انتشار: 489، 208 صفحه.
مصداقی، م.، 1394. مرتعداری در ایران. انتشارات دانشگاه صنعتی سجاد، 325 صفحه.
معتمدی، ج. و توپچی‌‌زادگان، س.، 1395. حد بهره‌‌برداری مجاز تیپ‌‌های گیاهی در مراتع کوهستانی هندوان آذربایجان غربی. تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 23 (3): 542-527.
معتمدی، ج.، علیجانپور، ا. و بانج شفیعی، ع.، 1396. گزارش طرح پژوهشی شناخت و بهره‌‌برداری از محصولات فرعی مرتعی و جنگلی استان آذربایجان غربی. معاونت پژوهشی دانشگاه ارومیه، 350 صفحه.
معتمدی، ج.، ارزانی، ح.، جعفری، م.، فرح‌‌پور، م. و زارع چاهوکی، م.ع.، 1398. ارائه مدل برآورد ظرفیت چرای بلند مدت مراتع. تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 26 (1): 955-944.
مقدم، م.ر.، 1393. مرتع و مرتعداری. انتشارات دانشگاه تهران، 470 صفحه.
موسوی، ع.ر.،1390. مدیریت بهینه اراضی با تاکید بر ارزش اقتصادی کارکردهای اکوسیستمی و با استفاده از یک سامانه پشتیبان برنامه‌‌ریزی. رساله دکتری مرتعداری، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، 318 صفحه.
موقری، م.، ارزانی، ح.، طویلی، ع.، آذرنیوند، ح.، محسنی ساروی، م. و فرح‌پور، م.، 1393. شناسایی و تعیین شایستگی گیاهان دارویی مراتع حوزه آبخیز لاسم هراز، شهرستان آمل، استان مازندران. تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، 30 (6): 914-898.
وهاب‌‌زاده، ع.ح.، 1391. بوم‌‌شناسی: تجزیه و تحلیل تجربی توزیع و فراوانی. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد، 816 صفحه.