شیوه جنگل‌شناسی تک گزینی:: گذشته، تجربه‌های جهانی و چشم‌اندازهای ایران

نوع مقاله : دیدگاه‌ها

نویسندگان

1 استادیار، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمانشاه، سازمان تحقیقات و آموزش ترویج کشاورزی، کرمانشاه، ایران

2 دانشیار، گروه جنگل‏داری و اقتصاد جنگل، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، کرج، ایران

10.22092/irn.2025.369477.1650

چکیده

شیوه جنگل‌شناسی گزینشی به‌عنوان یکی از رویکردهای کلیدی مدیریت نزدیک به طبیعت، در قرن نوزدهم اروپا با هدف حفظ ساختار ناهمسالی و تنوع گونه‌ای جنگل‌ها شکل گرفت و پس از دوره‌ای افول، در دهه‌های اخیر مجدداً مورد توجه قرار گرفته است. این شیوه با انتخاب و برداشت انفرادی درختان براساس معیارهایی همچون اندازه، کیفیت و ارزش زیستگاهی، ضمن تأمین تولید چوب، امکان پایداری اکولوژیکی و زادآوری طبیعی را فراهم می‌سازد. تجربه‌های جهانی نشان می‌دهد که اجرای موفق این روش، به ویژه در جنگل‌های طبیعی و ناهمسال اروپای مرکزی، به حفظ تنوع زیستی، ساختار پیچیده و کارکردهای چندگانه جنگل کمک کرده است. در ایران، به‌ویژه جنگل‌های هیرکانی که از غنی‌ترین و کهن‌ترین بوم‌سازگان‌های جنگلی جهان هستند، امکان‌سنجی به‌کارگیری این شیوه در پرتو شرایط اکولوژیکی، اجتماعی و مدیریتی اهمیت یافته است. یافته‌ها حاکی از آن است که با وجود چالش‌هایی نظیر فشار بهره‌برداری، کمبود نیروی متخصص و ضرورت بومی‌سازی، شیوه تک‌گزینی می‌تواند در قالب اصلاح‌شده، به‌عنوان گزینه‌ای برای مدیریت پایدار برخی رویشگاه‌های ایران مطرح باشد. در پایان، بر لزوم پژوهش‌های تکمیلی و تدوین دستورالعمل‌های بومی برای اجرای عملی این شیوه تأکید شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Single-Tree Selection Silvicultural Method: History, Global Experiences, and Prospects for Iran

نویسندگان [English]

  • Mohsen Javanmiri Pour 1
  • Vahid Etemad 2
1 Assistant Professor, Kermanshah Province Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research and Extension Education Organization, Kermanshah, Iran
2 UniversAssociate Professor, Department of Forestry and Forest Economics, Faculty of Natural Resources, University of Tehran, Karaj, Iranity of Tehran
چکیده [English]

The selective system, as a key approach to close-to-nature management, originated in 19th-century Europe to preserve uneven-aged structure and species diversity in forests. After a period of decline, it has regained attention in recent decades. This method involves the individual selection and harvesting of trees based on criteria such as size, quality, and habitat value, which, while ensuring timber production, also facilitates ecological sustainability and natural regeneration. Global experiences demonstrate that successful implementation, especially in natural and uneven-aged forests of Central Europe, contributes to biodiversity conservation, complex forest structure, and multiple forest functions. In Iran, particularly in the Hyrcanian forests, among the richest and oldest forest ecosystems, the feasibility of applying this method considering ecological, social, and managerial conditions has become significant. Findings indicate that despite challenges like exploitation pressure, lack of specialists, and the need for localization, a modified single-tree selection approach could be a sustainable management option for some Iranian forest stands. Finally, the necessity of further research and development of localized guidelines for the practical application of this method is emphasized.

کلیدواژه‌ها [English]

  • close-to-nature management
  • heterogeneous forests
  • forest sustainability
  • Hyrcanian forests
  • localization of forestry practices

مراجع

توانکار، ف. و نیکوی، م.، 1395. تأثیر اجرای شیوه تک‌‌گزینی بر فراوانی و مشخصات درختان قطور (سالم، پوسیده و خشکه‌‌دار) در جنگل ناو اسالم در شمال ایران. مجله بوم‏شناسی کاربردی، 18 (5): 100-85. DOI: 10.18869/acadpub.ijae.5.18.85.
توانکار، ف.، محمودی، ج. و ایران‌پرست بداغی، ا.، 1390. بررسی تأثیر اجرای شیوه تک‌‌گزینی بر تنوع گونه‌های درختی در جنگل‌های شمال ایران (مطالعه موردی: سری 1 ناو اسالم استان گیلان). نشریه علوم و فنون منابع طبیعی، 6 (1): 40-27. https://sanad.iau.ir/Journal/jstnr/Article/1077090/FullText
جوانمیری‌پور، م.، 1395. تأثیر نشانه‌گذاری بر تغییرات ساختار توده‌های جنگلی در شمال ایران در شیوه تک‌گزینی (مطالعه موردی بخش گرازبن جنگل خیرود نوشهر). رساله دکترای دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران. 190 صفحه.
جوانمیری‌پور، م.، مروی مهاجر، م.ر.، اعتماد، و. و زبیری، م.، 1392. اثر چرای دام بر تغییر و تنوع گونه‏های جنگلی در گروه‏های زادآوری طبیعی (مطالعة موردی: بخش پاتم جنگل خیرود). نشریه جنگل و فراورده های چوب، 66 (4): 401-426.  10.22059/JFWP.2014.36657.
جوانمیری‌پور، م.، مروی مهاجر، م.ر.، زبیری، م.، اعتماد، و و جورغلامی، م.، 1396. اثر دخالت‌های مدیریتی بر ساختار توده‌های طبیعی (مطالعه موردی: بخش گرازبن جنگل خیرود). تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 25 (2): 219-209. 10.22092/IJFPR.2017.111756.
حسن‏زاد ناورودی، ا. و سیدزاده، س.، 1392. تأثیر اجرای شیوه تدریجی پناهی روی برخی مشخصه‌‌های مهم توده‌‌های جنگلی در سری نُه شفارود گیلان. نشریه بوم‏شناسی جنگل‌‌های ایران، ۱ (۲):۵۶-۴۱. 20.1001.1.24237140.1392.1.2.4.2
خورنکه، س.، اسپهبدی، ک. و غفاری، ف.، 1400. تأثیر مدیریت متوالی با شیوه‌‌های پناهی و تک‌‌گزینی بر خصوصیات کمی جنگل‌‌های سری موزیسای بخش هفت خال 2 نکا. مجله جنگل ایران، 13 (2): 220-209. 10.22034/IJF.2021.240012.1730
دردی‌‌تکه، ق.، جلالی، غ.، حسینی، م. و طبری، م.، 1382. مقایسه کمی و کیفی استقرار زادآوری طبیعی گونه‌های راش، افرا و ممرز در توده‌های جنگلی تحت مدیریت با شیوه‌‌های تک‌‌گزینی درختی و گروهی (طرح جنگل‏داری دکتر بهرام‌‌نیا). نشریه علوم کشاورزی و منابع طبیعی، 4 (10): 135-125. https://www.magiran.com/p177011.
ردایی، م. و حبشی، ه.، 1401. تأثیر شدت برداشت در شیوه جنگل‏شناسی تک‏گزینی بر مشخصات ساختار توده ممرز آمیخته. فصلنامه پژوهش‌های علوم و فناوری چوب و جنگل، 2 (29): 152-137. 10.22069/JWFST.2022.20470.1975
سیبی، ا.، محمدی‌‌راد، ع.، کاظم‌نژاد، ف. و شیخ‌الاسلامی، ع.،1390. اثر اجرای شیوه پناهی و تک‏گزینی برساختار جنگل در مقایسه با قطعه شاهد. همایش ملی مدیریت کشاورزی، جهرم، https://civilica.com/doc/122928.
قاسمی قوچقار، س.، 1403. روند تکامل و تحول طرح‌‌های جنگل‏داری در ایران. نشریه طبیعت ایران، 9 (6): 22-9. 10.22092/IRN.2025.132867
مرادی، ز.، پوربابایی، ح.، صالحی، ع. و صیادی، ع.، 1394. تأثیر اجرای شیوه تک‌‌گزینی بر تنوع گونه‌های علفی در جنگل آمیخته راش (مطالعه موردی: ناو اسالم، گیلان). فصلنامه تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 23 (4): 593-583. 10.22092/IJFPR.2015.106580
مرادی، ز.، صالحی، ع.، پوربابایی، ح. و اسلام‌‌دوست، ج.، 1398. تأثیر برش تک‌گزینی بر تنوع زادآوری گونه‌های درختی (مطالعه موردی: جنگل ناو اسالم، غرب گیلان، ایران). بوم‌سازگان‌‌های طبیعی ایران، 4 (8): 57-45. https://sanad.iau.ir/Journal/nei/Article/983271
مروی‏مهاجر، م.ر، 1392. جنگل‌شناسی و پرورش جنگل. تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 418 صفحه.
مروی‌‌مهاجر، م.ر.، زبیری، م.، اعتماد، و جورغلامی، م.، 1387. اجرای شیوه تک‌‌گزینی در سطح پارسل و نیاز آن به آماربرداری صددرصد گونه‌های درختی (مطالعه موردی: بخش گرازبن جنگل خیرود). منابع طبیعی ایران، 61 (4): 889-908. https://ijnr.ut.ac.ir/article_27926.html
مصلحی، م.، حبشی، ه.، احمدی، ا. و ذوقی، ز.، 1399. تأثیر شیوه جنگل‌‌شناسی گزینشی بر نیتروژن خاک و تغییرات فصلی آن در توده آمیخته راش-ممرز (مطالعه موردی: جنگل شصت‏‎کلاته گرگان). فصلنامه پژوهش‌های علوم و فناوری چوب و جنگل، 27 (2): 13-1. 10.22069/jwfst.2020.16742.1815
واعظ‌‌موسوی، م.، حبشی، ه. و ثاقب‌‌طالبی، خ.، 1394. تأثیر اجرای شیوه جنگل‌شناسی تک‌‌گزینی بر زادآوری در راشستان آمیخته (مطالعه موردی: طرح جنگل‌داری دکتر بهرام‏نیا). پژوهش‌های علوم و فناوری چوب و جنگل، 22 (4): 146-125. https://jwfst.gau.ac.ir/article_2816.html.
طبیعت ایران
دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 51
خرداد و تیر 1404
صفحه 27-35

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار