عشایر و مراتع، چالش‌ها و راه حل‌ها

نوع مقاله : دیدگاه‌ها

نویسنده

استادیار پژوهش، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

چکیده

بهره­برداران اصلی مراتع ایران عمدتا روستائیان و عشایر هستند. چرای دام بهره­برداران روستایی به دلیل سکونت دائم در روستا در تمام فصول ولی چرای دام بهره­برداران عشایر ازمراتع در دو قطب ییلاق و قشلاق متناسب با آمادگی مراتع برای چرای دام صورت می­گیرد. چرای دام عشایر از مراتع در تمام فصول سال صورت نمی­گیرد از این رو در بخشی از سال به دلیل حذف چرای دام فرصت استراحت برای مراتع فراهم می­گردد. در مراتع میان بند مابین مسیر ییلاق و قشلاق چرای دام عشایر در دوره کوتاه  کوچ انجام می­شود.
در کشور 916 هزار خانوار از مراتع بهره­برداری می­کنند. عشایر با 230 هزار خانوار بهره­بردار و یک میلیون نفر جمعیت یک چهارم از بهره­برداران مراتع را تشکیل می­دهند. عشایر به دلیل شیوه بهره­برداری ییلاق و قشلاق یک ظرفیت حفاظتی برای مراتع هستند عشایر مرتع را محل تامین معاش خود می­دانند از این رو به آن تعلق خاطر دارند.
    میانگین مساحت مراتع هر خانوار عشایر 150 هکتار، میانگین تعداد دام آنها 112 راس(100 راس سبک و 12 راس سنگین)، عرصه مراتع تحت بهره برداری آنها 5/34 میلیون هکتار و تعداد واحد دامی آنها 7/25 میلیون راس می­باشد. 28% دام و 38%  مراتع کشور تحت مدیریت عشایر می­باشد.
         عشایر روزانه حداکثر 30 کیلومتر راه می­پیمایند و با حداقل 2 تا 3 روز استراحت، مجددا به کوچ ادامه می­دهند. به طور معمول عشایر 5 ماه ییلاق و 4 ماه هم در قشلاق و مابقی را در طی مسیر بین ییلاق و قشلاق هستند. از بین رفتن مراتع میاند و تغییر کاربری آن به معنی از بین رفتن ایل راه­ها است که نقش مهمی در زندگی عشایر کوچ رو دارد. پی آمد از بین رفتن ایل راه کمبود علوفه برای مدت سه ماه زمان برای دام عشایر است.

عنوان مقاله [English]

---

نویسنده [English]

  • Mohammad Fayyaz
Assistant Prof., Research Institute of Forests and Rangelands, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran
- یوسفی، ج.، 1392. مقدمه­ای بر جامعه­شناسی تحولات در ایلات و عشایر ایران. تهران، انتشارات کتاب اول، 222 صفحه.
- دادآفرید، ف.، 1380. نقش چوپان در مدیریت دام و مرتع در استان آذربایجان غربی. اولین همایش ملی تحقیقات مدیریت دام و مرتع، جلد سوم، 1142-1129.
 -پاپلی یزدی، م. ح.، 1370. چوپان. مجله تحقیقات جغرافیایی، 27: 52-26.
- سیاه منصور، ر. و فیاض، م.، 1397.  بررسی فصل و روش مناسب  کشت گونه دائمی  curvirostris Astragalus . مرتع و بیابان، 25: -853-862.
- مفیدی چلان، م.، معتمدی، ج.، علیجان پور، م.، فیاض، م. و محسنی، ا.، 1397. تحلیل اقتصادی تولید و کارآیی فنی واحدهای دامداری صنعتی و نظام­های دامداری سنتی وابسته به مرتع در شهرستان مراغه، آذربایجان شرقی. مرتع، 4: 492-481.
- سوری، م. فیاض، م. کمالی، ن. و ناطقی، س.، 1397. مرتع و بیابان. تغییرات عملکرد مراتع قشلاقی تحت تاثیر عملیات مدیریت مرتع، 25: 911-922.
- فیاض، م.،  نجیب زاده م.، فرید نورمند مؤید،ف.،  رحیم دخت، ر.، ییلاقی،  ش.، نوری، ا.، شریفی، ج.، زینلی، ح.،  محمد پور، م.،  شیرمردی، ح. ع.، کاشکی، م.ت.،  محمدی، م.،  رنجبر، م.،  حسینی بمرود، غ.، دشتی،  م.، حسن­زاده، م.،  بهنام­فر، ک.، آقاجانلو، ف.،  محبی، ع.، فرحناک غازانی، م.، زارع، ن.، ریاست، م.، سعید رشوند،  ادنانی، س.م.، ساعدی، ک.، حسنی، ج.، یوسفی، ب.، رحمانی، غ.، شوشتری، م.، قیطوری، م.،  صفری، ه.، شهبازی، خ.، حسینی، ر.، ناصری، غ.، حسینی، ح.، سیاه­منصور، ر.، آژیر، ف.، قلیچ­نیا، ح.، سلطانی­پور، م.ا.، صادقی­منش، م.ر.، زارع­کیا، ص.، زارع، م.ت. و ابوالقاسمی، م.، 1397. گزارش نهایی بررسی روش­های کشت و استقرار پهن­برگان علفی دائمی مراتع ایران. مؤسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع کشور، 342 صفحه.